Các yếu tố cần quan tâm khi thiết kế tokenomics

1. Khái niệm về Tokenomics

Tokenomics là một từ ghép của “token” và “kinh tế” (economics), mô tả cách mà token hoạt động trong hệ thống blockchain hoặc mạng lưới mã nguồn mở. Nó bao gồm tất cả các yếu tố kinh tế liên quan đến token, bao gồm cung cấp, cầu, giá trị, phân phối, sử dụng và chính sách quản lý.

Cụ thể, tokenomics bao gồm:

1. Nguồn cung Token (Token Supply): Đây là tổng số lượng token có sẵn trong hệ thống. Cung cấp token có thể cố định (ví dụ: Bitcoin có một cung cấp tối đa) hoặc có thể được tăng lên thông qua quy trình khai thác hoặc các cơ chế khác.
2. Chính sách phân phối Token (Token Distribution): Đây là quy trình phân phối token cho người dùng, nhà đầu tư, nhà phát triển và các bên liên quan khác. Phân phối token có thể được thực hiện thông qua các vòng gọi vốn, airdrop, mining, hoặc các cơ chế khác.
3. Cầu và Cung (Supply and Demand): Tokenomics xem xét cung và cầu của token trên thị trường. Các yếu tố như sự cần thiết, sự quan tâm từ phía cộng đồng, hoạt động giao dịch và các yếu tố thị trường khác sẽ ảnh hưởng đến giá trị của token.
4. Tính ứng dụng của Token (Token Utility): Tokenomics cũng đề cập đến cách mà token được sử dụng trong hệ thống hoặc ứng dụng mà nó hỗ trợ. Các trường hợp sử dụng có thể bao gồm trả phí giao dịch, bầu cử, thanh toán, hoặc quyền sở hữu tài sản kỹ thuật số.
5. Cơ Chế Kích Thích (Incentive Mechanisms): Đây là các cơ chế được thiết kế để kích thích hành vi mong muốn từ các cộng đồng người dùng và nhà đầu tư, như thưởng cho việc đóng góp vào mạng lưới hoặc tham gia vào các hoạt động nhất định.
6. Chính Sách Quản Lý (Governance Policies): Đây là các quy định và cơ chế quản lý được thiết lập để quản lý hệ thống token, bao gồm quyết định về cập nhật protocol, phân phối token, và các quyết định khác liên quan đến cộng đồng.

2. Các chỉ số cơ bản khi xem xét tokenomics

Cách phân bổ token tới các nhóm đối tượng khác nhau cần xem xét tới tỷ lệ và các nhóm đối tượng, đảm bảo tính bền vững cho dự án có thể phát triển lâu dài. Cách phân bổ cũng thể hiện một phần cách thức dự án đó hoạt động.

Lịch trình phân phối token cho các nhóm thể hiện một phần tính cam kết của các nhóm đầu tư và tầm nhìn của dự án.

3. Các yếu tố quan trọng khi thiết kế tokenomics

Khi thiết kế tokenomics (kinh tế học token) cho một dự án crypto, có một số tính chất quan trọng cần xem xét để đảm bảo rằng hệ thống token được thiết kế một cách cân nhắc và hấp dẫn. Dưới đây là một số tính chất chính:

1. Khả năng Kích Thích Hành Vi Mong Muốn (Incentive Alignment): Tokenomics cần được thiết kế sao cho các cơ chế kích thích và động cơ của các bên liên quan (nhà phát triển, cộng đồng, người dùng, nhà đầu tư, v.v.) được cân nhắc và phù hợp. Điều này có thể bao gồm việc sử dụng token như một phần thưởng cho việc đóng góp vào mạng lưới, cung cấp thanh khoản, hoặc duy trì sự an toàn của mạng lưới.
2. Phân Phối Công Bằng (Fair Distribution): Việc phân phối token phải được thiết kế sao cho công bằng và minh bạch, tránh tình trạng tập trung quá mức vào một số ít người dùng hoặc nhóm. Các phương pháp phân phối có thể bao gồm một loạt các vòng gọi vốn công khai, gói thưởng cho cộng đồng hoặc việc mining/đào token.
3. Tăng Trưởng Đồng Bộ (Synchronous Growth): Tokenomics cần được thiết kế để đồng bộ với việc phát triển và mở rộng của mạng lưới hoặc nền tảng mà token hỗ trợ. Điều này bao gồm việc đảm bảo rằng việc tăng trưởng cung và nhu cầu của token được điều chỉnh một cách hợp lý.
4. Tính Linh Hoạt (Flexibility): Tokenomics cần được thiết kế một cách linh hoạt để có thể thích nghi với các biến động trong môi trường thị trường và công nghệ. Việc có các cơ chế điều chỉnh linh hoạt có thể giúp đảm bảo sự ổn định và bền vững của hệ thống token.
5. Các Cơ Chế An Toàn và Cải Thiện (Safety and Improvement Mechanisms): Tokenomics cần bao gồm các cơ chế bảo vệ để ngăn chặn các hành vi gian lận và tấn công, cũng như cung cấp cơ chế cải thiện để có thể nâng cấp hệ thống theo thời gian.
6. Tính Bền Vững và Độc Lập (Sustainability and Independence): Hệ thống token cần được thiết kế để đảm bảo tính bền vững và tự lập của nó, tránh sự phụ thuộc quá mức vào bất kỳ bên thứ ba nào hoặc mô hình kinh doanh không ổn định.
7. Tính Cạnh Tranh (Competitiveness): Khi thiết kế tokenomics, cần xem xét các dự án cạnh tranh trong cùng ngành hoặc cùng lĩnh vực, đảm bảo rằng token có tính cạnh tranh và có thể thu hút sự quan tâm và sự ủng hộ từ cộng đồng và nhà đầu tư.

4. Ví dụ thực tế về tokenomics của dự án Uniswap

Tên Dự Án: Uniswap

Mục Tiêu: Uniswap là một giao thức giao dịch phi tập trung (DEX) xây dựng trên blockchain Ethereum, cho phép người dùng trao đổi các loại token ERC-20 một cách trực tiếp và không cần sự can thiệp của bất kỳ bên trung gian nào.

Token Name/Ticker: UNI

Cơ Chế Phân Phối Token:

• Giao Dịch: 60% của tổng cung lượng token UNI sẽ được phân phối thông qua việc thực hiện giao dịch trên nền tảng Uniswap. Người dùng có thể kiếm UNI bằng cách thực hiện giao dịch trên giao thức hoặc cung cấp thanh khoản (liquidity) cho các cặp giao dịch.
• Quỹ Phát Triển và Tích Lũy: 21.51% sẽ được dành cho quỹ phát triển và tích lũy để hỗ trợ việc phát triển và cải thiện nền tảng Uniswap.
• Cộng Đồng: 17.8% sẽ được phân phối cho cộng đồng thông qua các chương trình khuyến mãi, airdrop, và thưởng đặc biệt cho người dùng tích cực tham gia vào cộng đồng Uniswap.
• Đối Tác và Tài Trợ: 0.69% sẽ được dành cho các đối tác chiến lược và các chương trình tài trợ.

Cơ Chế Sử Dụng Token:

• Phí Giao Dịch: UNI sẽ được sử dụng để trả phí giao dịch trên nền tảng Uniswap. Mỗi giao dịch sẽ đóng một khoản phí nhỏ, và một phần của khoản phí này sẽ được trả cho những người cung cấp thanh khoản.
• Quản Lý Nền Tảng: UNI có thể được sử dụng để tham gia vào quyết định quản lý và phát triển nền tảng Uniswap thông qua việc đề xuất và bỏ phiếu cho các cải thiện và nâng cấp.

Cơ Chế Điều Chỉnh:

• Điều Chỉnh Tốc Độ Phát Hành: Tốc độ phát hành token UNI có thể được điều chỉnh thông qua các bản cập nhật phần mềm hoặc bằng cách thực hiện các biện pháp khác nhau để đảm bảo tính ổn định và bền vững của hệ thống.
• Thay Đổi Chính Sách Phân Phối: Chính sách phân phối token UNI có thể được điều chỉnh hoặc cập nhật theo thời gian dựa trên sự phát triển của dự án và phản hồi từ cộng đồng.

5. Lý do dự án LUNA sụp đổ và cách xây dựng Tokenomics thiếu bền vững

Luna là một trong những dự án tiên phong trong lĩnh vực DeFi (Decentralized Finance) và stablecoin. Nó là token chính của mạng lưới Terra, một nền tảng blockchain được xây dựng để tạo ra các stablecoin phi tập trung và cung cấp hệ sinh thái DeFi phong phú.

Dưới đây là một số điểm nổi bật về dự án Luna:

1. Tạo Ra Stablecoin: Một trong những mục tiêu chính của Terra là tạo ra các stablecoin phi tập trung với mục đích duy trì giá ổn định. Điều này giúp giảm bớt sự biến động trong giá của các loại tiền điện tử, tạo điều kiện thuận lợi hơn cho các hoạt động thương mại và thanh toán.
2. Quỹ Bảo Lãnh (Stability Reserve): Terra sử dụng một hệ thống quỹ bảo lãnh để đảm bảo ổn định giá cho các stablecoin của mình (UST). Quỹ này được tài trợ bằng các nguồn thu nhập từ các hoạt động trong mạng lưới, bao gồm cả phí giao dịch và lãi suất.
3. Ecosystem of DeFi Applications: Ngoài việc tạo ra các stablecoin, Terra còn cung cấp một hệ sinh thái phong phú của các ứng dụng DeFi. Các ứng dụng này bao gồm ví điện tử, nền tảng tài chính phi tập trung (DEX), giao thức vay và cho vay, và nhiều dịch vụ khác.
4. Interoperability: Terra hướng tới một môi trường DeFi phi tập trung và mở rộng, nơi các ứng dụng có thể tương tác và làm việc với nhau một cách trơn tru. Điều này giúp tạo ra một hệ sinh thái DeFi phong phú và linh hoạt.
5. Tokenomics: Luna là token chính của mạng lưới Terra và chơi một vai trò quan trọng trong việc duy trì hệ sinh thái. Nó được sử dụng trong việc thưởng bảo lãnh, quản lý mạng lưới, và tham gia vào quyết định vận hành của mạng lưới.

Sự sụt giá nghiêm trọng của LUNA năm 2022 được cho là việc mất kiểm soát cung cầu của đồng Stablecoin UST, kèm hiệu ứng thị trường quá nhanh chóng khiến giá token giảm sút nhanh chóng. Tuy nhiên, xét ở góc độ thiết kế tokenomics đã cho thấy lỗ hổng nghiêm trọng trong cách đảm bảo tính bền vững của tokenomics, rằng giá cả của LUNA bị phụ thuộc lẫn nhau với đồng UST, khi Terra đã không thể kiểm soát dòng tiền đầu tư và xử lý sự cố sụt giá tức thời.